FLORANSA RESİM SANATI VE TOPLUMSAL ARKA PLAN

3- RESİM (VE HEYKEL)

A. GENEL GÖZDEN GEÇİRME

Figüratif sanatlara - resim ve ikincil önemde de olsa heykel - gelince, biz öncelikle sanatçılara kimlerin ne tip siparişler verdiğini genel olarak değerlendireceğiz.

Avrupa ölçütlerine göre, ilk başta hemen neredeyse tamamen dini olan resim sanatının İtalya'da erken ortaya çıkması, İtalyan kentlerinin erken gelişimi nedeniyledir. İtalya geniş bir orta sınıf geliştiren ilk ülke olduğu için duvar resimlerinin büyük ölçüde ilk ortaya çıktığı yer İtalya’dır. 14. yüzyıl boyunca temel Floransa resim yapıtlarında kural olarak kiliseleri süslemek amaçlanmıştı. Eski mozaik süsleme (1) yerini görece daha ucuz ve daha "özel" fresklere bırakmıştı. Yüzyıl ilerledikçe sunak resimleri, ayrı şapellerin ana süslemesi olarak giderek artan bir önem kazandı. Bu resimleri genellikle aileleri bu şapelleri sahiplenen çok zengin yurttaşlar ısmarlıyordu. Diğer resimleri kilisenin ait olduğu dini Mezhepler sipariş veriyordu. Onlar genellikle ana sunağın resimlenmesini ısmarlıyordu. İtalya boyunca sanat yapıtları herşeyden çok kent orta sınıfı tipik ibadethaneleri olan büyük dilenci kiliselerinde   yavaşça çoğalıyordu. Floransa'da Fransisken S. Croce özellikle 14. yüzyılın başında, Fransisken Mezhebi orta sınıfın ve yeni burjuva dünya görüşünün devrimci yükselişi ile doğrudan en ilişkili olduğu için buna örnektir. Dominiken kilisesi S. Maria Novella ancak yüzyılın sonraki dönemlerinde, güçlenmiş orta sınıfın dünya görüşü daha tutucu duruma geldikten sonra eşit önem kazanmaya başladı. Bu yüzyılda freskler ve sunak resimleri kiliseler kadar kent saraylarında da bulunmaktaydı. Özel saraylardaki ev içi sunak resimleri ve taşınır sunak resimleri, yüzyılın ilk çeyreği ve yüzyıl ortasından sonra sayıca giderek arttı (2). Dine karşı daha özel ve kişisel yaklaşımın gelişmesi, feodal toplumun Romanesk kiliselerinin, zengin ailelere ait çok sayıda aile şapelleriyle Gotik kiliselere dönüşümü ile kendini göstermişti. Bu durum, evde dini törenler için yaptırılan özel ev içi sunak resimleri ile bir adım daha ilerledi. Yine de bu resimlerin niteliği her zaman çok yüksek değildi (3). Kural olarak, zengin kentlilerin sipariş verdiği en seçkin sanat yapıtları kiliselerde halka sergileniyordu. Böylelikle "demokratik" dünya görüşü bu yolla karşılandı ve onunla, aile saygınlığı ve benzer biçimde aile şirket güveni gözle görünür anlatım kazandı. Kent yönetimi doğal olarak, kamu binaları için de kimi seküler temaları içeren fresk siparişleri verdi. Ancak bu siparişler çok seyrek olarak doğrudan verilmişti. Kural olarak kent yönetim örgütleri, loncalar, çoğunlukla da büyük olanları, yönetici olarak görev yaptılar ve bu büyük planları kamusal ödeneklerle yürüttüler. Buna ek olarak yine loncalar, özellikle geniş finansal kaynaklarıyla büyük olanlar, kendi toplantı salonları, şapelleri ve küçük tapınakları için genellikle sunak resimleri olmak üzere kendileri adına sanat yapıtları ısmarladılar. Kardeşlik dernekleri de sıklıkla resimli afişler (gonfaloni) ısmarlayarak aynısını yaptılar (4). Temelde büyük ayin kitapları, özellikle kilise ve manastırların koro kitapları ve daha düşük oranda orta sınıfın zengin üyelerinin el yazması kitapları için minyatürler resimlendi. Ancak bunlar genellikle kalemle yapılan ucuz çizimlerdi. Kimi zaman halktan kişilerin sipariş ettiği bu minyatürlerin temaları sekülerdi. Yüzyıl sonunda varlıklı kentlilerin evlerini süsleyen freskler için de bu geçerlidir. Yontu veya rölyef biçiminde olsun, heykel sanatının kullanımı neredeyse tamamen, kamusal binalar veya kilise aile şapellerinde mezar süslemesine sınırlıydı (5).

Tüm bu sanat yapıtlarının tarzlarını daha sonra ayrıntılı olarak tartışacağız. Ancak burada farklı tipte siparişleri incelerken, değişmez olmayan ama çok sık görülen ve birçok özel durumda doğrulanacak önemli bir özelliği vurgulamalıyız. Bütünsel olarak, gönderme yapılmış sipariş tiplerinin çoğunluğu üst orta sınıfın beğeni ve dünya görüşüne göre belirlendi. Bu, kişisel olabileceği gibi kent adına hareket eden büyük bir loncaya verilen bir sipariş, büyük bir loncanın veya bir kardeşlik derneğinin kendi adına verdiği bir sipariş olabilirdi. Bu üst burjuva beğeni ve dünya görüşü, farklı siparişlerde, siparişin verildiği dönemdeki koşullara göre farklı anlatım buldu. Üst orta sınıf dünya görüşü, sipariş kendi sınıfının bakış açısına göre ilerici bir tekil patron verilmişse en saf biçimiyle kendini gösterebilirdi. Siparişleri kent yönetimi loncalara, yani o loncanın önde gelen üyelerinden oluşan küçük ve seçilmiş bir komitenin belirleyici rol oynadığı büyük bir loncaya devretmişse, bir ölçüde aynı durum geçerlidir. Komite ne kadar büyük olursa çok sayıda tutucu üyenin etkide bulunma olasılığı o kadar artardı. Üst burjuvazinin gelişmiş beğenisine en az uyan siparişler kardeşlik derneklerinindi. En zenginleri için bile bu geçerliydi. Bu yardımsever dini örgütlerin üyeleri arasında beğenisi tutucu ve gerici olanlar çoğunluktaydı. En yoksul kardeşlik dernekleri ve küçük loncalar doğal olarak yalnızca önemsiz, zanaatkar benzeri sanatçıların yapıtlarını sipariş verebiliyorlardı.

NOTLAR:

1- Floransa'da üretilmiş olan en son büyük mozaik - St. Miniato koro yerindeki, Bakire Meryem ve St. Miniato arasında İsa'yı betimleyen (1297) - dilenci Mezhepler'e değil aristokratik Benediktenler'e ait, kent duvarları dışında bulunan, tutucu Calimala'nın yönetimindeki bir kiliseye yerleştirilmişti.

2- Bu ev içi sunak resimleri bir önceki yüzyılın sonunda seyrek olarak görülmeye başlamıştı.

3- Dominiken Giovanni Dominici pedagojik kurallarla ilgili bir kitabında (Regola
del Governo di Curafamiliare, 1400), sürgündeki Antonio degli Alberti’nin pişmanlık gösteren karısına yönelik, çocukların gözetilmesi için eve birkaç küçük sunak resminin yerleştirilmesi ve her bayram gününde tam olarak kiliselerde yapıldığı gibi evin süslenmesi gerektiğini yazmıştı. Buna göre kimi zaman zenginlerin evinde bile değerli resimlerden çok, onlardan daha az önemli, adak için yapılmış resimlerin özel kullanımda olması olasıdır. Dahası, Dominici çocukların kiliselerde altın ve değerli taşlarla süslü parlak resimlere alıştırılmaması, eski is karası olanların yeğlenmesini önerdi. Bu görüş, ikinci tipin ibadete daha uygun olduğunu düşünen tutucu çevrelerde yaygındı. 

4- Çok sayıda sokak flaması asılması için temel dürtüyü sağlayan St. Peter Martyr’in vaazlarıymış gibi görünüyor. Bunlar özellikle 1348 veba salgını sonunda sıklaştı.

5- 14, yüzyılda zengin burjuvalarınkiler gibi aristokratların mezarları da genellikle sadeydi. Sözü edilen kiliselerin yapımı için büyük miktarda para ödeyen en zengin yurttaşlardan yalnızca birkaçı (örneğin Bardi, Baroncelli and Acciaiuoli) ve kilise ileri gelenlerinden çok azının etkileyici mezarları vardı. Ancak onlar bile genellikle alçakgönüllüydü, gerçekten çok görkemli değildi. Egemen ruh, ün için temel gereksinim olan  geçmişten kalan görkem ve gösterişi kabul etmemek yönündeydi. Yüzyılın sonuna doğru, kent yönetimi büyük ölçekli kimi mezarlar yapılmasını tasarladı ancak bu planlar gerçekleştirilmedi. Buna göre 1394’te Signoria, o dönemde henüz yaşıyor olan, Floransa için birçok başarılı askeri harekatta savaşmış, 1382’de üst orta sınıfın küçük loncalara karşı zafer kazanmasını sağlamış İngiliz condottiere, Sir John Hawkwood’a gösterişli bir mezar için oylama yaptı. 1396’da en önemli Floransalı yazarlar, özellikle Dante ve Petrarch ve aynı zamanda üst burjuva düşünce dünyası açısından çok önemli olan büyük hukukçu Accursio onuruna katedralde görkemli mezarlar yapılması için bir plan hazırlandı. Önde gelen kişiler genellikle, anılarını gelecek kuşaklara yalnızca “Boti” olarak adlandırılan, doğala olabildiğince sadık kalınmış biçimde balmumu ile kopyalanmış, Bakire Meryem’e adanmış resimler, Servite Mezhebinin, SS. Annunziata kilisesinde (daha önce Orsanmichele’de) sergilenen doğal ölçekte görsellerle bırakabiliyorlardı. Bu yapıtlar ile cadılık ve büyü görselleri arasındaki bağ için bkz. J. Schlosser, "Geschichte der Portratbilderei in Wachs" (Jahrb. der Kunsthist. Summing, Viyana, XXIX, 1911).