Macaristan 1956 Karşıdevrimi

“Memento Park: Macaristan’da Sosyalist Mücadele” adlı önceki yazımda özellikle 1956 karşıdevrimi ile ilgili bilgilerimin eksik olduğunun farkındaydım. Marksist yazar Ernie Trory’nin “Macaristan 1919 ve 1956 – Karşıdevrimin Anatomisi”* adlı yapıtını okuyunca bu eksikliklerim kısmen giderildi. Bu yazıyla da önceki yazıyı bir ölçüde tamamlamayı amaçladım.

Trory, yapıtında basında yazılanlar yanısıra görgü tanıklıklarına da başvurmuş. Önceki yazıdaki yanlışlıklardan biri olarak Sovyet askerlerinin silahsız halka ateş açtığı savı görünüyor. Trory bunun tam tersine, göstericilerin arasına karışmış silahlı isyancıların Sovyet askerlerine ateş ettiğini ve birçok askeri öldürdüğünü aktarıyor. Daha önce vurgulanmamış olan, Imre Nagy’nin bu karşıdevrimdeki öncü rolüdür. Trory, Nagy’nin, Aralık 1955’te siyasi gücü zor yoluyla almayı ve Macaristan Halk Cumhuriyeti’ni yıkmayı amaçlayan gizli bir örgüt kurmuş olduğunun açığa çıkarıldığını savlıyor. Nagy 1956’da başbakanlığa getirildiğinde bu amaca hizmet etmiş görünüyor. Buna göre, 25 Ekim’de göstericilere “Macaristan’ın sosyalizm yürüyüşünün Macaristan ulusal özelliklerine uygun bir biçimde gerçekleşeceği” sözünü verdi. 30 Ekim’de kendini sosyalist emekçilerden soyutlayarak çok partili sisteme geçildiğini duyurdu ve Ulusal Meclis’i kaldırdı. Sonrasında Macaristan’ın Varşova Paktı’ndan tek yanlı çekildiğini duyurdu. 2 Kasım’da ise Batı’ya, Macaristan’ın Sovyetler Birliği’ne karşı savaşımında yardım çağrısı yaptı. Çağrısı şöyleydi: “Biz özel mülkiyet yandaşıyız”. Karşıdevrimcilerin kumandanı Pal Maleter’i de Savunma Bakanı olarak atadı ve karşıdevrimcileri Ulusal Muhafızlar’a aldı. 17000 siyasi ve adli hükümlüyü serbest bırakarak silahlandırdı. Bu da yeni bir Beyaz Terör dalgasına yol açtı.

Bu bilgiler Imre Nagy’nin gerçekte bu karşıdevrimin önderliğini yaptığı savlarını destekler görünmektedir. Batı’nın bu ayaklanma için 1951 yılında hazırlanmaya başladığı, Kızılhaç yardımı adı altında Macaristan’a silah depoladığı daha sonra ortaya çıkmıştır. Ayaklanmanın silahlı güçlerini faşist Horthy yönetiminin artıkları örgütlemiştir.

Kapitalist Batı’nın, özellikle Almanya’yı merkez olarak kullanarak Doğu Avrupa’daki sosyalist yönetimleri yıkmaya çalıştığı, bunun için para ve silah aktardığı anlaşılıyor. 1956 Macar karşıdevriminden sonra da bu uğraşlar sürmüş, 1968’de Çekoslovakya’da ‘Prag Baharı’ adı altında yeniden kendini göstermiştir. Bu da başka bir yazının konusudur ancak benzerlikler dikkat çekicidir.

Macaristan’da (ve daha sonra Çekoslovakya’da) gerçekte olanlar ile ilgili sağlıklı verilere ulaşılamaması da dikkat çekicidir. Bu nedenle Trory’nin bu yapıtı çok önemlidir.   

* Ernie Trory, Macaristan 1919 ve 1956 – Karşıdevrimin Anatomisi, Çev: Özgür Balkılıç,  Yazılama Yayınevi, İstanbul, 2015.